Ay tutulması güneş tutulması kadar etkileyici olmasa da dünyanın her yerinde insanlar 27 Temmuz gecesi gökyüzünün bulutsuz olmasını istiyor. Çünkü 21. yüzyılın en uzun ay tutulması yaşanacak ve insan böyle bir şeyi bir ömür boyu bir daha zor görür. Ay ve Güneş tutulmalarının nedenini hepimiz bildiğimize göre bunu geçelim ve diğer bir kaç soruya yanıt verelim.
Tutulma Nerelerden İzlenecek? Saat Kaçta Başlayacak?
Bu sorunun yanıtını bu grafikte bulabilirsiniz. Yaşadığınız şehirde saat kaçta tutulma başlayacak, tam tutulma ne zaman gerçekleşip, ne zaman bitecek hepsini görebilirsiniz. UTC (yani evrensel saat) ile Türkiye saati arasında 3 saat var. Yani Türkiye için grafikte gördüğünüz UTC saatine 3 saat ilave etmeniz lazım.
Bu Tutulma Neden Önemli?
Astronomlar bize 22. yüzyılda toplam 230 ay tutulması olacağını, bunların 85’inin tam tutulma olarak yaşanacağını söylüyor. Bu seferki tutumla tüm bu tutulmaların en uzunu olacak ve 102 dakika 57 saniye sürecek. (Astronomlar 103 dakika dersek kızıyor)
Bu Tutulma Neden Diğerlerinden Uzun?
Tutulmaların süresini Dünya, Ay ve Güneş üçlüsünün konumu belirliyor. Uzun tutulma için Ay’ın Dünya’nın gölgesinin tam ortasından geçmesi gerekiyor.
Basitçe anlatmak gerekirse, gökyüzüne baktığınız zaman Ay’ı bazen küçük bazen büyük görürsünüz. (Ay doğar ve batarken atmosferik kırılma nedeniyle daha büyük görünür, kastettiğim bu değil.) İngilizce’de Ay’ın büyük göründüğü duruma “super moon” deniyor. Ay bir genişleyip bir büzülmediğine göre bu nasıl oluyor? 1609’da Kepler’in ıspatladığı günden bu yana gezegenlerin yörüngelerinin dairesel değil eliptik olduğunu biliyoruz. (Hypatia’nın hakkını yememek için konikler meselesini konuyu uzatmamak amacıyla buraya koyayım, bilen biliyor, bilmeyenler araştırsın.) Eğer gezegen ve uyduların yörüngeleri dairesel değil, eliptikse (ki öyle) o zaman merkeze uzaklıkları da değişir. Dünya için de bu böyle, Mars için de… Elbette Dünya’nın çevresinde dönen Ay için de. Ay bazen Dünya’ya daha yakındır (Dünya-Güneş için günberi/Dünya-Ay için yerberi) bazen daha uzaktır (Dünya-Güneş için günöte/ Dünya-Ay için yeröte). Konuyu daha dağıtmamak için şunu söyleyelim Ay şu anda en uzak (yeröte) konumda. 27 Temmuz akşamı tutulma başladığında Ay, Dünya’dan tam 406.223 km uzakta olacak. Bu da son 5 bin yıldaki en uzak yörüngeden 502 km daha düşük. Yani gördüğünüz Dolunay, Dev Ay’dan (super moon) % 12 daha küçük. Ve gene biz biliyoruz ki, bir cisim yörüngesinin ne kadar uzağındaysa hareketi o kadar yavaşlar. Özetin özeti; Ay hem uzakta (bu yüzden nispeten yavaş), hem de Dünya’nın gölgesinin tam ortasından geçiyor. Bu yüzyıldaki tutulmalar içinde Ay bir daha hiç bu kadar uzak bir yörüngede tutulmaya uğramayacağı ve gezegenimizin tam gölgesinden geçmeyeceği için bu kadar uzun tutulma görmeyeceğiz. (Tamam sustum, daha uzatmıyorum.)
Önümüzdeki Dönemde Başka Ay Tutulması Olacak mı?
Önümüzdeki bir yıl içinde ikisi tam, ikisi parçalı dört tutulma daha olacak. 11 Ağustos 2018’de Kuzey Avrupa, Kuzey Kutbu ve Kuzey Amerika’da izlenecek parçalı ay tutulması yaşanacak. 5-6 Ocak 2019’da Güneydoğu Asya’da parçalı Ay tutulması olacak, ama Türkiye göremeyecek. 20-21 Ocak 2019’da bizim de izleyeceğimiz tam ay tutulması olacak. 2 Temmuz 2019’da Güney Amerika ve Pasifik Okyanusu’nda tam ay tutulması izlenecek. 16-17 Temmuz 2019’da Afrika ve Güney Amerika’da izlenecek (biraz biz de şahit olacağız) parçalı ay tutulması olacak.
1900’den 2199’a kadar yaşanan ve yaşanacak tüm Ay tutulmalarının nerelerde etkili olduğunu veya olacağı bilgisine bu linkten ulaşabilirsiniz.
Neden Kanlı Ay Tutulması Oluyor?
Siz falcı astrologların uydurmalarına bakmayın. Tamamen fiziksel bir olay. Tutulmada Güneş’ten gelen ışınlar Dünya tarafından engellenecek, zaten tutulma olmasının nedeni bu. Tutulma başlar ve biterken ışınlar dünyanın atmosferinden geçecek ve tamamına yakını dağılacak (soğurulacak). Ama kızılötesi ışınların dalga boyları çok daha uzun ve onlar Ay’ın üstüne düşmeye devam edecek, dolayısıyla da uydumuz her zamankinden daha kızıl görünecek. (diğer dalga boyları engellendiği, sadece kızılötesi Ay’ın yüzeyine ulaştığı için. Teşekkürler Newton) Yani kaderiniz, ya da geleceğiniz üzerinde bir şey söylemiyor, sadece fiziki bir olay. (Eskiden insanlar gök gürleyince de “gök tengri kızdı” diyorlardı. Astrologlara inanmak aynı şey, benden söylemesi.)
Gökyüzü’nde Başka Ne Görebiliriz?
Tutulma saatlerinde gökyüzünde 3 gezegen görülebilecek: Mars, Jüpiter ve Venüs. Ay, Dünya’ya o kadar yakın ki, normalde yıldızımız Güneş dışında hiçbir şey onun kadar etkileyici (parlak) olamaz. Ama tam tutulmada Ay ışık almayacağı için bu gezegenlerin üçü de ondan daha parlak olacak. Cep telefonlarında gökyüzüne tuttuğunuzda yıldız ve gezegenlerin konumunu gösteren ücretsiz uygulamalar var. Bunları gündüz yükler ve tam tutulmada bakarsanız, Mars ve Venüs’ü ve Jüpiter’i göze görünen en parlak haliyle görebilirsiniz. Mars, Ay’a çok yakın olacak, bu yüzden astrologlar “Marsiyen tutulma” diyor ve uydurmalarına uydurma katıyor, onlara aldırmayın, aklın ve bilimin izinden gidin.
Bu da Ay Tutulmasına Benden Bonus Olsun:
Ay’da Güneş Tutulması
Biz Ay tutulmasına bakıyoruz ama, tutulmalar sadece Dünya’da olmuyor. Uydumuz Ay’da da Güneş tutulması yaşanıyor. Japonlar’ın Ay’ı incelemek üzere gönderdiği Selene (Kaguya) uzay aracı 2009’da bir tam Güneş tutulmasını görüntüledi. Bu görüntü 9 Temmuz 2009’da yayınlandı.
Bu büyüleyici görüntüde Dünya, Güneş’i tamamen kapatıyor, yani Ay’da “tam Güneş tutulması” yaşanıyor. Ardından İngilizce’de “Pırlanta Yüzük” (Diamond Ring) denen Güneş’in yeniden doğmaya başlarken oluşturduğu muazzam ışık selini görüyoruz. Dünya’da tam Güneş tutulmasını izleme şansına erişenler, o acayip duyguyu mutlaka hissetmiştir. Selene bu duyguyu hissedemese de, eminim Ay’dan tam Güneş tutulmasını izlemek insanın tüylerini diken diken eden bir deneyim olacaktır. (Şahsen Dünya’dakinden biraz daha az etkileyici olacağını düşünüyorum. Çünkü tam Güneş tutulmasında beni etkileyen sadece etrafın birden kararması değil, aynı zamanda ısının da hızla düşmesi olmuştur. Ay’da üzerimizde bir kubbe ya da bir kıyafet olmadan dışarıda olmamız mümkün değil. Dolayısıyla ısıyı hissedemeyiz. Ama düşük kütleçekiminde zıp zıp zıplayarak heyecanımızı artırmamız mümkün.)